Kongres zorganizowany został w dniach 9 -11 września 2015 r w Łodzi przez Towarzystwo Urbanistów Polskich we współpracy ze Związkiem Miast Polskich. Ze względu na poziom poczucia wartości ładu przestrzennego i dominację interesu prywatnego nad publicznym, wspólnotowym, stan zagospodarowania przestrzeni miejskiej rozrasta się w sposób chaotyczny, niezaplanowany. Wieloaspektowa degradacja przestrzenna, środowiskowa, społeczna i gospodarcza powoduje ucieczkę mieszkańców z centrów miast. Miasta rozlewają się w sposób niekontrolowany. W obecnej chwili zmieniają się kierunki myślenia o rozwoju miast. W szczególnej sytuacji jest miasto Łódź. Tematem Kongresu była debata na temat przywrócenia roli centrum poprzez modernizację i zintensyfikowanie działań rewitalizacyjnych. Aby sprostać nowym zadaniom Rząd sformułował założenia Krajowej Polityki Miejskiej i Narodowy Plan Rewitalizacji licząc na znaczne europejskie poparcie. Zasadniczym kierunkiem polityki społecznej i miejskiej jest powrót do zrewitalizowanego współczesnego centrum. Poprawa dostępności do centrum oraz wykorzystanie kreatywnego sektora prywatnego jest równie ważna jak zmiana jakości przestrzeni części centralnej miast z podkreśleniem jego tożsamości kulturowej i wartości historycznych. Równie istotna jest poprawa standardów i wypracowanie programów zachęcających do powrotu do centrum. 

PROLOG – DOŚWIADCZENIA MIĘDZYNARODOWE

W pierwszym dniu prezentowane były przykłady rewitalizacji miast partnerskich Łodzi: miasta Szeged, Stuttgartu, Lyonu, Tempere (dr hab. Artur Zguła – Politechnika Łódzka), doświadczenia brytyjskie (prof. Peter Batey z Uniwersytetu w Liverpoolu) i francuskie ( prof. Anna Geppert z Uniwersytetu Paryskiego Sorbony). Podane przykłady miast z rewitalizowanymi fragmentami różnych obszarów charakteryzuje wspólna cecha, t.j. bardzo przemyślana i kontrolowana polityka miejska dotycząca sterowania i szukania optymalnych rozwiązań dla wygody życia, poziomu usług, atrakcyjności, magii miejsca i zachowania tożsamości. W Lyonie, który ma 16 wspólnot-rewitalizacja polegała na rekwalifikacji, renowacji, odnowie, ożywieniu gospodarczym pięciu obszarów rewitalizacji. Centrm miasta to obszar o wielkości 150 ha. Zasadniczym celem rewitalizacji jest zapewnienie standardów dla budownictwa mieszkaniowego i dobra komunikacja publiczna i wprowadzenie samochodów elektrycznych napędzanych energią na dachach budynków (sunmoove).
Tempere to miasto usytuowane pomiędzy dwoma jeziorami w Finlandii. Strefy rewitalizowane to strefa dworca o zasadniczych cechach: intensywność, multifunkcyjność, wybudowano budynek multimedialny- Arenę wg projektu arch. Liebeskinda. Główna sieć publiczna to szybli tramwaj, autostradę wykonano
w tunelu dł 2,2 km pod ziemią. Ring z parkingami otacza centrum. Samo centrum to strefa piesza uspokojonego ruchu, ciągi rowerowe.
Brytyjskie doświadczenia prezentowane przez prof. Petera Bateya w rewitalizacji miast to rebalancing czyli przywracania równowagi w sferze ekonomicznej pomiędzy prywatnym i publicznym sektorem równowagę miedzy gospodarką, środowiskiem, zamożnością społeczeństwa. Wpływ na rewitalizację mieli politycy: M. Thatcher i T. Blair, tworząc nowe regulacje prawne. W 2017 r Great Manchester będzie pierwszym regionem miejskim korzystających z tych regulacji.

WIZYTA STUDIALNA PO EC1 I CZĘŚĆ OFICJALNA

Dzień drugi kongresu rozpoczął się od zwiedzania zrewitalizowanego zespołu budynków byłej elektrowni EC1. W ramach Nowego Centrum Europy kompleksowo zostanie przekształcona przestrzeń śródmiejska miasta: zespołu budynków EC1 oraz nowego multimedialnego dworca Łódź Fabryczna. – jako obiektu wielofunkcyjnego ze stacjami przesiadkowymi i usługami usytuowanymi w kondygnacjach podziemnych. Docelowo poszczególne budynki EC1 oddawane będą w różnych okresach dla funkcji edukacji i nauki. Elektrociepłownia EC1 w Łodzi została Bryłą Roku 2013 autorstwa pracowni architektonicznej Home of Houses z Poznania. Elektrociepłownia powstała w 1907 r. i funkcjonowała do 2005 r. Najbardziej charakterystycznym elementem północnej strony elektrociepłowni są cylindryczne, szklane konstrukcje. Architekci połączyli je z ceglaną elewacją. W środku budynek gruntownie zmodernizowano, zachowując przy tym jak najwięcej oryginalnych elementów i detali. W budynku powstają tzw. Teatr Dźwięku oraz pomieszczenia do prowadzenia warsztatów, pokoje gościnne, biblioteka, planetarium, galeria, Centrum Sztuki Filmowej oraz Centrum Nauki i Techniki. Turystyczną atrakcją ma być wysoki na 70 metrów komin zaadaptowany na wieżę widokową. Inwestycja kosztowała 274 miliony złotych. Zwiedziliśmy wnętrza i taras.
O godz. 11–tej rozpoczęła się cześć oficjalna, powitanie v-ce ministra P. Orłowskiego i Olgierda Dziekońskiego. Następnie wręczono nagrody TUP laureatom konkursu na najlepiej zagospodarowaną przestrzeń publiczną w roku 2014 pod patronatem Prezydenta RP .

ROZWÓJ MIASTA DO WEWNĄTRZ

Sesja plenarna p.t. Rozwój Miasta do wewnątrz składała się z sześciu krótkich wystąpień:

Adam Brzozowy z Departamentu Polityki Przestrzennej przedstawił Narodowy Plan Rewitalizacji, Rewitalizacja powinna być skoncentrowana na 20% powierzchni miasta i 30% ludności. Pilotażowe projekty realizowane są dla Wałbrzycha i Bytomia.

Architekt Miasta Łodzi prof. Marek Janiak mówił o deprecjonowaniu centrów historycznych na przykładzie Łodzi. Jego wystąpienie było „po trosze” poetycko-filozoficzne. To XIX wiek i industrializacja zbudowały miasta. XX wiek zbudował Łódź, która ma zŁy wizerunek, ale dobre perspektywy, według profesora miasto to poezja i literatura.

Dr hab. Małgorzata Dymnicka (Politechnika Gdańska), prof. dr hab. Marek Szczepański (Uniwersytet Śląski) – Centrum miasta i jego funkcje społeczne. Perspektywa socjologiczna – socjus (łac.) to znaczy zbiorowe, grupowe. Nie zajmujemy się psychologią przestrzeni, lecz należy określić parę pojęć i odpowiedzieć na pytania. Jak zdefiniować centrum, śródmieście? Kto korzysta z centrum ? Czym jest centrum w czasach globalizacji? Centrum to przestrzeń intensywna pod każdym względem: zabudowy i interakcji. Błędy urbanistów nie trafiają na półkę, lecz są elementem życia.
Wg Walisa -centrum to przestrzeń znacząca, przestrzeń integracji i identyfikacji. To jest percepcja przestrzeni, innych ludzi, i samego siebie. Środek Tychów-przecięcie dwóch osi kompozycji czeka na zagospodarowanie. Centrum Gdańska- to fontanna Neptuna. Centrum Stone Town (Tanzania) – to jedność -to jedno targowisko, bycie razem, chociaż może śmierdzi! Rozmawia się tam o miłości!
To realny świat, ale tęskni się za przestrzenią wyimaginowaną, sterylną.
Centrum ma być przestrzenią publiczną! Przestrzeń centrum się zmienia i przenosi się do centrów handlowych. Czy to jest problem? Jak nowe centra wpisują się w przestrzeń miasta? Centrum to przestrzeń dostępna, to przestrzeń interakcji. Centra handlowe nie są tak do końca przestrzenią interakcji! Piramida potrzeb Maslowa. ludzie potrzebują przestrzeni publicznej.-To potrzeba. którą trzeba wpisać do piramidy Maslowa! Centrum jest prawem, a nie przywilejem.
Centrum to przestrzeń wg Harveya, gdzie tłum może objawić się jako społeczność to scena, na którą wstępuje grupa ludzi. Ghell proponuje : oddać miasta mieszczanom. Popup City- mieszkańcy sami się uaktywniają i uaktywniają samo miasto. Mieszkańcy w mieście śpią, Mieszczanie -żyją, tworzą wspólnotę miejską. 11% to mieszkańcy – to sytuacja wyjątkowa w Europie. Kto ma centrum ten ma władzę, Centrum to element ludyczny,| centrum to też informacja. Centrum przechodzi metamorfozę. Czy centrum przenosi się do sieci?. Człowiek technologii, miasto dalej tworzą triadę,
NadaI pozostaje ważne pytanie, czyje jest centrum?.

Dekalog urbanistyki

  1. Powróćmy do centrum
  2. Chrońmy tkankę miejską
  3. Rozwijajmy centrum
  4. Rozwijajmy transport publiczny
  5. Centrum nie dla turystów
  6. Włączmy mieszkańców
  7. Zapraszajmy do centrum
  8. Bądźmy innowacyjni
  9. Wzmacniają funkcje centrum
  10. Zadbajmy o centrum jako dobro wspólne

W dalszych wystąpieniach przedstawiono tematy centrum miasta i jego funkcji społecznych, dziedzictwo kulturowego i urbanizacji.
Ciekawe spostrzeżenia dotyczące preferowania „kultury kontynuacji” w duchu Nowego Klasycyzmu zaprezentował dr hab. Artur Zaguła z Politechniki Łódzkiej. Dla większości urbanistów teza ta jest nieprzekonywująca, nieświeża, nie wynikająca z inspiracji i stałych przemian .

Przedstawiciel Banku Gospodarstwa Krajowego Radosłąw Stępień mówił o instrumentach finansowania procesów rewitalizacji.

Przewodniczący Radu TUP Kazimierz Bald przedstawił Łódzką Kartę „powrotu do centrum”.
Dla wzmocnienia roli centrów miast oraz wsparcia powrotu mieszkańców i inwestorów konieczne jest w szczególności traktowanie polityki miejskiej dla zaspokojenia potrzeb społecznych określonej wspólnoty, wypracowanie nowego modelu centrum o najwyższej jakości przestrzeni, wypracowaniu programów dla osiedlania się oraz zapewnieniu miejsc pracy. Nadto należałoby przez szereg działań podnieść skuteczność procesów rewitalizacyjnych i wzmacniać role centów m.in. poprzez aktywizację partnerstwa publicznego.

CENTRUM W MIEŚCIE ZRÓWNOWAŻONYM

Popołudnie drugiego dnia kongresu wypełniły dwa panele.
Pierwszy prowadzony przez Dyrektora Biura Strategii Miasta UM Ł Tomasza Jakubca :
Centrum wielkomiejskie, współczesne procesy urbanizacji, siły destrukcji, mechanizmy
naprawy, publiczny charakter centrum.
We wstępie prowadzący mówił o wyzwaniach wobec urbanistyki, prawach podaży i popytu.
Na uwagę zasługują prezentacje przedstawicieli Urzędu miasta Łodzi dotyczące metodologii i zakresu zadań Miejskiej Pracowni Urbanistycznej – przewodniczącego MKUA w Łodzi Pana Mirosława Wiśniewskiego.
Dr Maciej Borsa mówił o partycypacji społecznej.
Na szczególną uwagę zasługuje referat dr hab. Tomasza Ossowicza. W przedstawionych aspektach problemów w mieście mówił o zmianach w potrzebach i oczekiwaniach jakim winno odpowiadać centrum pod kątem funkcji i atrakcyjności. Usługi w mieście to usługi usytuowane usytuowane blisko, pragniemy mieć w zasięgu coś małego, kameralnego…jeżeli ograniczyliśmy brzydotę, chcemy zbudować coś urokliwego. Dr Ossowicz mówił o poszukiwaniu „esencji” miasta.
Prezes Stowarzyszenia „Forum Rewitalizacji” Ewa Kipta omówiła definicję dobra publicznego – na poziomie lokalnym winny go chronić przepisy prawa miejscowego. Należ również zdefiniować pojęcie interesu publicznego, mówiła o planowaniu zintegrowanym.
Przewodniczący Rady Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury prof. Jacek Purchla mówił o adaptacji centrum do nowej funkcji godzenia interesu publicznego i prywatnego. Mówił o partycypacji i odpowiedzialności, o zmianach w ustawodawstwie i kontekście europejskim.

Drugi panel poświęcony był tożsamości lokalnej, zjawisku wykluczenia społecznego, partycypacji społecznej i zapewnieniu mieszkań dla wszystkich prowadzony był przez Senatora RP- J. Sepioła.

Dr hab., inż. arch. Piotr Lorens z Politechniki Gdańskiej mówił o wzmocnieniu i wykreowaniu miasta,
w którym zatraca się tożsamość i autentyzm i dominuje sztampa. Powrót do historii jest podobno bezpieczny, ale czy zawsze , jeżeli dotyczy odbudowy starych struktur , np. dokończenia odbudowy Gdańska. Powrót do „niebyłego” – struktury , które mają udawać? Miasto ma być piękniejsze niż kiedykolwiek. Nowe Mikołajki – kwintesencja mikołajskości. Prowadzi to do redefinicji pojęcia centrum i pojęcia miasta.

Dr. Arch. Robert Warsza z Miejskiej Pracowni Urbanistycznej w Łodzi podkreślił, że rewitalizacja jest sprawą kosztowną i czasochłonną.

Dr Waldemar Siemiński (Politechnika Warszawska, IIGPIM W Warszawie) powiedział, że: partycypacja społeczne jest u nas źle pojmowana, mówi się o instrumentach partycypacji, a nie o samej partycypacji. Partycypacja ma być konsensusowa: władza coś tworzy, ale czy ludzie muszą się z tym zgodzić.
Dominuje w Polsce partycypacja konfliktowa – jest wtedy gdy ludzie się buntują. Jest też partycypacja żywiołowa. Jest jeszcze partnerstwo, czyli uczestnicy biorą część władzy, ale i część odpowiedzialności. Także biorą odpowiedzialność finansową. Takie formy partycypacji wymagają organizacji. Partycypacja na świecie zaczęła się w latach 60-tych, stale się rozwija i w Polsce też się będzie rozwijać.

Krzysztof Suskiewicz – członek Polskiego Związku Firm Deweloperskich podkreślił, że zawód deweloperów powstał od zera.

Dr inż. arch. Agnieszka Cieśla (IGPiM w Warszawie):
Miasta są szansą dla seniorów, wynika to z doświadczeń innych krajów w tym w szczególności niemieckich. W tej chwili Polska jest jednym z najmłodszych krajów, według badań demograficznych. Za kilka lat – będziemy jednym z najstarszych. Żaden z krajów nie odnotował tak gwałtownego starzenia się jak Polska, nawet Niemcy. Suburbanizacja jest poważnym kosztem społecznym. Duże miasto np. Lipsk będą zyskiwać mieszkańców, suburbia będą ich tracić. Suburbanizacja – będzie wygasać bo starsi raczej wracają do centrów. Taka jednostka osadnika dla starszych – to osiedle 3 – 5 tys. mieszkańców. Innowacyjne formy zamieszkania, otoczenie, miejsce spotkań, Kluczowa jest partycypacja; budowanie sieci powiązań. Starsi ludzie chętnie biorą udział w życiu miasta.

Dyskusja dotyczyła problemów miejskich
„Nie ma centrum bo nie ma rynku”. – czy centrum jest wartością samą w sobie?.

REWITALIZACJA CENTRUM MIASTA

W ostatnim dniu odbyły się dwie sesje panelowe. Jedna z nich prowadzona przez dr Adama Kowalewskiego poświęcona była miastu zwartemu, społecznemu udziałowi w rewitalizacji, regeneracji terenów pokolejowych i poprzemysłowych.

Dyrektor Zarządu Nowego Centrum Łodzi – Błażej Moder
Prelegent mówił o nowym centrum Łodzi NCŁ, w którym wartość inwestycji wynosiła 4,8 mld zł, realizowanych jest 51 projektów, obszar 100ha. Realizacja rozpoczęła się w 2007r To są tereny inwestycyjne, a nie centrum. Należy zadać sobie pytanie, czy prowadzone inwestycje i realizowane projekty zagęszczą miasto.

Dr hab. Michał Stangel z Politechniki Gliwickiej przedstawił zagadnienia centrów miast i poruszył kwestie odnowy miast w społeczeństwie informacyjnym. Potrzebne jest myślenie urbanistyczne. Miasto zwarto to gęste, multilfunkcjonalne – zwartość w różnych skalach, gęsty, nowy urbanizm. A jaka jest rzeczywistość? To rozrzucona „jajecznica!” Nie ma nic gorszego niż dobra odpowiedź na źle postawione pytanie.

Maciej Wudarski – Wiceprezydent Miasta Poznania – w sposób optymistyczny i bardzo pozytywny przedstawił politykę przestrzenną Poznania. Scena Poznania to kliny zieleni, miasto zwarte, prowadzony jest dialog społeczny i szeroka partycypacja społeczna. Przestrzeń 130ha terenów pokolejowych usytuowana jest w centrum miasta. Próby uruchomienia Wolnych Torów trwały od 1931r
i dopiero w 2011 doszło do porozumienia miasta z PKP.

Rajmund Ryś (Dyrektor Departamentu Polityki Przestrzennej MIiR) powiedział m. in. , że wdrożone zostaną: nowa ustawa rewitalizacyjna i mała nowelizacja ustawy o planowaniu przestrzennym.
Zmiany w ustawie o planowaniu przestrzennym nie mają przepisów przejściowych, – wchodzą z marszu. np. uzasadnienie ekonomiczne (i inne?) do planu miejscowego. Jakie ono ma być? Nie wiadomo, praktyka wyłoni problemy. Ustawa rewitalizacyjna nie jest adresowana do naprawiania „urban-spraw”.

Dr inż. arch. Michał Domińczak (Politechnika Łódzka)
Mówiła o urbanistyce miast amerykańskich – powrót do centrum to tak na prawdę to powrót do miast. Urban Spraw. Nowy York jest ikoną miasta amerykańskiego, Seaside -miasto na Florydzie powstałe w 1981-. Nowa Urbanistyka, Karta Nowej Urbanistyki 2001 r.

Adam Kowalewski m.in. powiedział, że ograniczenie ilości działek i terenów budowlanych, które może nastąpić poprzez wprowadzenie podatku od działek niezabudowanych. Można również wprowadzić podatek od infrastruktury. Ustawa o rewitalizacji daje również szansę zwiększenia podatków w obszarach rewitalizowanych.
W dyskusji zabrał głos dr. Borowski i stwierdził , że ustawa o rewitalizacji daje narzędzia do partycypacji, art. 9 mówi o obszarach w kryzysie. Tomasz Sławiński podjął kwestię problemu zrealizowanego Osiedla Wilanowie i jego mankamentów.- Milcząca większość ponosi koszty głupiej urbanizacji.
Padło pytanie – jak wyobrażają sobie urbaniści zaludnienie Łodzi – skoro Łódż podupadła.
Równolegle pod przewodnictwem prof. Zygmunta Ziobrowskiego omawiano samorządowe doświadczenia w zakresie rewitalizacji – kulturowy wymiar rewitalizacji.

PODSUMOWANIE

W sesji końcowej euro poseł Jan Olbrycht mówił o polityce spójności UE z polityką miejską.
Mówił o agendzie miejskiej, o dążeniu, aby miasta były zielone, smart miasta – inteligentne i były to miasta – inclusive. Koordynacja problemów miejskich – badania naukowe przełożone winny być na działania.
Smart citys – nowy sposób myślenia o mieście i zarządzania miastem – rozwój miast z wyznaczeniem horyzontu na 2020 r – np. budownictwo społeczne dla emigrantów -nie zakłócić powinno funkcjonowanie miasta
Dr hab. inż. arch. Krzysztof Domaradzki (Politechnika Warszawska) w referacie końcowym podkreślił znaczenie humanizmu miast- wartości przestrzennej i identyfikacji miejsca, bo w tym zakresie potrzeby człowieka się nie zmieniają.
Powrót do czego? do centrum? do miasta? do śródmieścia? To są różne sprawy. Planowanie jest nieskutecznie, prowadzi do rozlewania się miast, ludzie uciekają z centrum bo ono jest złe. Może są nowe trendy? Młodzi ludzie widzą profity z życia w mieście. Problemy demograficzne doprowadzą do zamieszkania w centrum. Nie wiemy czy sieć (internet) nie zmienia przestrzeni miejskiej. Czy planistyczne dokumenty są skuteczne? Strategia nie. Studium -nie. Nie ma kontynuacji pracy planisty w fazie projektowania architektoniczego. Partycypacja nie działa, bo społeczność jest nie zaangażowana. Lynch: „miasto ma być obszarem codziennej przyjemności”. Z Kongresu wynika wielka potrzeba urbanistyki.
Po wystąpieniach i dyskusjach przyjęto Łódzką Kartę (Deklaracji) „Powrotu do centrum”
Po czym nastąpiło przekazanie flagi kongresowej następnemu organizatorowi – Miastu Gdynia.
Na zakończenie kongresu odbyła się wycieczka autokarowa po śródmieściu Łodzi.
Miejsca zwiedzane to: rynek starego Miasta Łodzi, Park Staromiejski, Pałace Łódzkich Fabrykantów- Fabryka J. Poznańskiego – obecnie Manufaktura, Obiekty Łódzkiej Architektury Drewnianej, przejazd ulicami Śródmieścia Łodzi, Księży Młyn

Od autorów sprawozdania.

Sprawozdanie zostało wykonane na podstawie notatek sporządzonych przez Krzysztofa Kawkę i Marię Witosławską . Część materiału zdjęciowego z prezentacji i z miasta (ulicy Piotrkowskiej, Cmentarza Żydowskiego, Śródmieścia , Manufaktury) w Łodzi została również wykonana przez Krzysztofa Kafkę i przez arch. Magdę Wiencek – uczestnika Kongresu z Biura Rozwoju Miasta w Bielsku-Białej.
Dyskusje kongresowe skupiły się w zasadzie nad kształtowaniem przestrzeni, rewitalizacją, pojęciami rozwoju zrównoważonym „miasta do wewnątrz” . Obecne pokrycie planami wynosi 10,62 % , w trakcie sporządzania jest 54 MPZP, z czego w ścisłej strefie centrum – 29. W pracowni buduje się również cyfrowy model części Łodzi dla obszaru ok. 85 km². Łódż posiada ortofotomapę o dużej dokładności. Ważnym elementem są zdjęcia ukośne, które umożliwiają oglądanie obiektów ze wszystkich stron i ocenę wielkości bryły, wartości detali, stanu technicznego bez tradycyjnej inwentaryzacji. w terenie. W trakcie modelowania jest również układ infrastruktury pod poziomem terenu. Bardzo szczegółowa inwentaryzacja kwartałów zabudowy określa dokładnie gabaryty zabudowy w MPZP z podziałem na określenie zadań dla uczestników zadania partycypacyjnego. Przy urzędzie działa również pracownia architektoniczna. Samorząd Łodzi przystąpił do aktualizacji studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta z 2010 r. Nowe podejście do kierunków rozwoju przestrzennego miasta polega na preferowaniu idei „powrotu do miasta” , wzmocnieniu historycznego śródmieścia jako miejsca zamieszkania i pracy.
Równie istotna jest poprawa standardów zamieszkania i wypracowanie programów zachęcających do powrotu do centrum. Podstawą sukcesu jest przede wszystkim zapewnienie miejsc pracy. Bielsko-Biała jest przykładem miasta, w którym w latach 70-tych po uruchomieniu dużej fabryki Fiata, miasto z 80 tys. mieszkańców powiększyło się do 180 tys. Nowy przemysł i pracownicy, mieszkańcy nowoprzybyli spowodowali wzrost sfery usługowej, napędzenie branży budowlanej, usług oświat, edukacyjnych. Łódź jest w specyficznej sytuacji, w której W-wa oferuje miejsca pracy. Czy Łodzi uda się stworzyć konkurencję dla pracujących w Warszawie, aby nie traktowali Łodzi jako „sypialnię”.
Ze względu na wciąż drastycznie panujący trend odpływu mieszkańców z Łodzi i przewidywany do roku 2025 ubytek mieszkańców (70-90 tys.) temat jest wielowątkowy i bardzo trudny. Obecny stan techniczny wielu budynków w śródmieściu – część w remoncie i modernizacji , stan nawierzchni ulic, prowadzone roboty budowlane i przebudowy wprawdzie może dają nadzieję na poprawę sytuacji, ale nie czynią wizerunku miasta przyjaznym i przyciągającym.

Maria Witosławska